Kopie maken van uw harde schijf
Uw harde schijf bevat alle belangrijke gegevens van de computer. Vroeg of laat komt er een moment dat de schijf vol raakt en dan is het tijd voor een grotere versie. Met de hand alle gegevens overzetten of alle programma's opnieuw installeren is een tijdrovende klus, dus het een-op-een overzetten is
Oudere computergebruikers herinneren zich misschien de tijd nog wel waarin floppydisks levendig werden gekopieerd en verspreid. Met twee floppydrives was het kopieerproces zo eenvoudig als het intikken van één commando. Die tijd ligt ver achter ons en veel moderne computers hebben niet eens meer de mogelijkheid om floppydisks te gebruiken. De harde schijf in uw computer is te vergelijken met een enorme floppydisk, maar helaas is het kopiëren van alle gegevens minder makkelijk dan destijds met floppy's. Toch zijn er veel situaties waarin het klonen van een harde schijf uitermate handig of zelfs onontkoombaar is.
Functies van klonen
1. Kloon als back-up
Een van de meest in het oog springende toepassingen van het klonen van een harde schijf is natuurlijk het maken van back-ups. Anders dan systemen die bestand voor bestand back-uppen, zorgt het goed klonen van een harde schijf voor een volledig identieke kopie van alle gegevens, inclusief de data die u misschien over het hoofd zou zien als u alle interessante mappen met de hand zou moeten kiezen. In principe zou u de gekloonde harde schijf zó terug kunnen zetten als dat nodig blijkt. Klonen heeft als nadeel dat het veel meer tijd in beslag neemt dan het maken van reguliere back-ups. Ook het bewaren van meerdere klonen, bijvoorbeeld van drie verschillende weken, is minder handig, omdat voor elke kloon een verse harde schijf nodig zal zijn.
Voor het terugzetten van een back-up is een gekloonde harde schijf is soms reuzehandig, maar soms ook juist niet. Het terugzetten van een kloon is onhandig als u alleen maar enkele bestanden terug wilt halen. Een harde schijf klonen is juist wel handig als u af en toe een complete systeemkopie wenst te bewaren.
2. Nieuw systeem
Een andere toepassing van het klonen van een schijf, is het overzetten van een systeemconfiguratie op een nieuw systeem. Het komt maar al te vaak voor dat mensen hun computer gaan vervangen, maar de oude gegevens graag willen overzetten. Door het klonen van een harde schijf, maakt u een identieke kopie voor uw nieuwe systeem, en hebt u zonder veel moeite de beschikking over alle data.
Bij het klonen van een harde schijf voor installatie in een nieuw systeem zijn er twee zaken waar u goed op moet letten. Allereerst bevat menig besturingssysteem hele specifieke drivers voor hardware, bijvoorbeeld voor de ingebouwde netwerk- of geluidskaart. Zodra een harde schijf gekloond wordt, worden alle gegevens overgezet, inclusief de geïnstalleerde drivers. Bij het overzetten van de schijf in een ander systeem, is er natuurlijk een grote kans dat het nieuwe systeem andere hardware bevat en dus andere drivers nodig heeft. Windows kan de drivers automatisch herstellen door Windows op te starten via de installatie-cd's en te kiezen voor de herstelmodus.
Het tweede aandachtspunt is de zogenaamde hashwaarde van het systeem. Sommige besturingssystemen schrijven op de harde schijf een zogenaamde hashwaarde weg, een digitale vingerafdruk van het systeem. Bij het klonen van de harde schijf wordt deze hashwaarde meegenomen en bij het inbouwen in een nieuw systeem klopt de digitale vingerafdruk niet meer met de opgeslagen hashwaarde. In sommige versies van Windows is het dan mogelijk dat u uw kopie opnieuw dient te activeren.
3. Grotere harde schijf
U kunt het klonen van een harde schijf ook gebruiken voor het overstappen naar een grotere schijf. Door de originele schijf te klonen zet u echter niet alleen alle bestanden over, maar ook de partitie-informatie: een stukje van de harde schijf waarop staat beschreven op welke manier deze is ingedeeld. Windows gebruikt deze partitietabel voor het toewijzen van schijfletters. Klonen van de harde schijf naar een grotere schijf, levert dus een identieke schijf op, maar dan als onderdeel van een veel grotere.
Er zijn twee mogelijkheden om de grotere ruimte te benutten: het aanpassen van de partitietabel, of het aanmaken van een extra partitie met een extra schijfletter tot gevolg. Om een partitietabel aan te passen is diverse software beschikbaar, bijvoorbeeld Partition Magic of Gparted; wat wel en niet mogelijk is, leest u in een eerder artikel over partitioneren. De producten CloneZilla en Norton Ghost, die we hierna bespreken, kunnen overigens de partitiegrootte aanpassen tijdens het kopiëren van alle gegevens.
Harde schijven - hoe zat het ook alweer?
Het succesvol klonen van een harde schijf is, met het juiste gereedschap, goed uit te voeren door een geoefende computergebruiker. Tijdens de verschillende stappen en in de verschillende programmatuur treft u allerlei terminologie aan. Goed begrip van deze materie kan net het verschil zijn tussen data verliezen of een schijf met succes kopiëren, daarom hier wat basisinformatie.
Schijven
Bijna alle harde schijven werken volgens dezelfde technische principes. Een aantal ronde schijven is boven elkaar gemonteerd en tussen elke schijf bevindt zich een kop die gegevens kan wegschrijven of uitlezen. De schijven bewegen met een bepaalde snelheid in het rond, 5400 en 7200 rotaties per minuut (rpm) zijn gebruikelijk. De kop beweegt gedurende elke rotatie om de juiste gegevens te lezen.
Partities
Een harde schijf kent een min of meer vaste indeling: als de harddisk uit de fabriek komt, is de schijf helemaal leeg en bruikbaar in elke denkbare computer en met elk denkbaar besturingssysteem. Omdat een besturingssysteem een eigen indeling van bestanden kent, moet een schijf geformatteerd worden met het juiste bestandssysteem. Populaire bestandssystemen voor Windows zijn FAT, FAT32 of NTFS. Linux gebruikt ext3 en op een Mac wordt HFS gebruikt. Een harde schijf kan onderverdeeld worden in verschillende delen of partities, zodat hij bruikbaar is in verschillende besturingssystemen (wanneer elke partitie een eigen bestandssysteem kent) of zodat de schijf efficiënt ingedeeld is (als er meerdere partities gemaakt worden voor hetzelfde besturingssysteem). Om een computer te kunnen starten met een harde schijf, wordt aan het begin van een harde schijf een Master Boot Record (MBR) geplaatst waarin beschreven staat welke partities aanwezig zijn en op welke manier een besturingssysteem gestart kan worden. Een schijf zonder Master Boot Record kan dus nooit gebruikt worden als opstartschijf.
Blokken
Binnen een bestandssysteem, en we concentreren ons dan vooral op de populaire systemen voor Windows, worden bestanden gerepresenteerd door blokken op de schijf. Om te bepalen welke blokken samengenomen moeten worden om een bestand te representeren, wordt aan het begin van een bestandsysteem de zogenaamde File Allocation Table geplaatst, een soort inhoudsopgave van de schijf. Zonder deze inhoudsopgave is de informatie op de harde schijf waardeloos.
De voorbereiding
1. Installatie van de harde schijf
Om een harde schijf te klonen, moeten we beginnen met een manier om twee harde schijven aan dezelfde computer te koppelen. Hier zijn verschillende methoden voor. Een van de eenvoudigste is het gebruiken van een adapter die een harde schijf kan aansluiten op de usb-poort. Deze apparaatjes zijn voor een paar tientjes te koop en kunnen meestal schijven koppelen via SATA of PATA (voorheen IDE genoemd).
Usb-naar-IDE-adapters zijn voor een paar tientjes te koop. Hier ziet u de Sitecom CN-330.
2. Aansluiten op het moederbord via PATA (IDE)
Een alternatief is het koppelen van de harde schijf aan het moederbord. Veel moederborden beschikken over de mogelijkheid om meerdere schijven aan te sluiten. Het voordeel van deze methode is de snelle gegevensoverdracht: als de schijf wordt aangesloten via de usb-poort zit u vast aan de snelheden van usb. Deze zijn veel lager dan bijvoorbeeld PATA of SATA. Een computer kan echter niet zomaar worden uitgerust met een andere schijf: het moederbord moet weten wat de hoofdschijf (de zogenaamde master) is en welke schijf bijgeplaatst (de slave) is. Bij de meeste schijven is dit in te stellen door een jumper, een klein plugje dat contact maakt tussen twee pinnetjes, te verplaatsen. Elke harde schijf heeft hiervoor zijn eigen instructies, maar meestal is een schema afgedrukt op de harde schijf. Voor de nieuwe schijf kiest u voor de slave-instelling omdat we de oude schijf nog nodig hebben om op te starten.
De jumper van een harde schijf bepaalt of hij master of slave is.
De PATA-aansluiting is een brede connector die meestal maar op één manier in de harde schijf past. Mocht uw computer over een kabel beschikken die op meerdere manieren in te steken is: elke PATA-kabel is voorzien van een rood lijntje dat aan de zijde moet zitten van het eerste pinnetje. PATA-schijven hebben een aparte kabel nodig voor de voeding en hebben een aansluiting voor het lichtje in de behuizing van uw computer. Bijna alle PATA-kabels maken het mogelijk om meerdere schijven aan te sluiten. De volgorde maakt daarbij niet uit, die is immers al ingesteld door het plaatsen van de juiste jumpers.
Een PATA-schijf is herkenbaar aan de vele pinnetjes.
3. Aansluiten op het moederbord via SATA
Nieuwere SATA-schijven werken net iets anders dan PATA-schijven. Het moederbord heeft voor elke schijf één kabel nodig, waardoor in het BIOS bepaald kan worden welke schijf de master is en welke de slave. U hoeft hiervoor dus niets op de harde schijf aan te passen. De meeste moderne computers zijn uitgerust met SATA-schijven, te herkennen aan de veel kleinere en smallere kabels in vergelijking met de lintachtige kabels van PATA. Om een nieuwe schijf te installeren verbindt u simpelweg de SATA-kabel op het moederbord.
De achterzijde van een SATA-schijf ziet er duidelijk anders uit dan die van PATA.
Een SATA-kabel ziet er anders uit dan de lintkabels van PATA.
4. Aanpassen van het BIOS
Als u een nieuwe schijf plaatst, moet deze bij de computer bekend worden gemaakt in het BIOS. De meeste BIOS-systemen beschikken over de mogelijkheid om harde schijven automatisch te detecteren en vanzelf alle relevante gegevens te achterhalen over de schijf. Om het BIOS te benaderen moet u een toetscombinatie gebruiken tijdens het opstarten van de computer. De toetscombinatie verschilt per moederbord en ook de menustructuur is telkens anders. Als u de schijf op de juiste manier geplaatst hebt, zal deze via de Auto-detect-modus naar voren moeten komen. Let daarbij wel op of de juiste parameters geselecteerd zijn, zoals de sectoren per track en de cilinders. De juiste waarden vindt u in de handleiding van de harde schijf of zijn afgedrukt op de sticker die op de schijf is geplaatst.
Schermafbeelding van een BIOS.
Hardware
Er zijn diverse hardware-oplossingen op de markt voor het klonen van een harde schijf. Los van insteekkaarten die de schijven als RAID-set kunnen aanspreken, zijn er apparaten die volautomatisch harde schijven klonen. Het vervelende is dat de meeste producten bedoeld zijn voor het bedrijfsleven, waar het klonen van schijven veelvuldig plaatsvindt. Het is namelijk een handige manier om in één klap veel computers te voorzien van identieke software en instellingen, of om systemen te zuiveren van malware of virussen.
Recent zijn er niet alleen systemen voor het klonen van harde schijven verschenen, maar ook usb-duplicators die in één handeling vele usb-sticks kunnen voorzien van een identieke indeling. De prijzen van duplicators variëren van enkele honderden tot enkele duizenden euro's, wat de systemen niet zo geschikt maakt voor de consumentenmarkt.
Klonen via CloneZilla
1. De methode
We bespreken in deze cursus twee programma's: CloneZilla en Norton Ghost. Als u gaat werken met CloneZilla, dan zult u er al snel achter komen dat het qua gebruikersvriendelijkheid niet te vergelijken is met Norton Ghost. Ghost is een stuk eenvoudiger, maar bevat wat minder functionaliteit. Het belangrijkste verschil is verder de prijs: CloneZilla is uitgegeven als gratis opensource software, terwijl voor Ghost een licentie betaald moet worden. Beginnende gebruikers hebben echter misschien graag een paar tientjes over voor gebruiksgemak en eenvoud.
Het kloonproces van een harde schijf kan op verschillende manieren worden uitgevoerd. In de eerste methode is veel diskruimte benodigd: er wordt dan eerst een image gemaakt van de gehele schijf, een soort kloon in één bestand, dat later wordt teruggezet op één of meerdere schijven. Het voordeel van deze methode is dat het diskimage eenvoudig opnieuw gebruikt kan worden of verstuurd kan worden naar een andere plek. De tweede methode is het direct kopiëren van alle gegevens van de eerste schijf naar de tweede.
CloneZilla kan een harde schijf via de eerste of de tweede methode kopiëren. De software werkt met een zogenaamde LiveCD: een cd-rom of usb-schijf waar de computer van kan opstarten. Daarmee is het makkelijk om een bestaande partitie over te zetten naar een andere schijf. Het image is gratis te downloaden via de website van CloneZilla en moet naar cd geschreven worden als een zogenaamd bootable image. Misschien moet ook het BIOS even aangepast worden om de volgorde te wijzigen van het opstarten, zodat de cd als eerste wordt geprobeerd.
CloneZilla is een gratis programma om partities en harde schijven mee te kopiëren.
2. Opstarten met CloneZilla
Met de cd-rom of de usb-schijf in de computer, start deze op met een geheel eigen besturingssysteem waarop CloneZilla reeds is geïnstalleerd. CloneZilla vraagt eerst naar een paar instellingen, zodat u het programma zelf goed kunt gebruiken. De meeste standaardinstellingen zijn voldoende voor normaal gebruik.
3. Voorbereiding
Als CloneZilla helemaal is opgestart, kunt u beginnen met de voorbereidingen van het kopiëren. Als eerste wordt u gevraagd om een kopieermethode te kiezen. Vervolgens moet, afhankelijk van de gekozen kopieermethode, een aantal vragen beantwoord worden waarmee CloneZilla aan de slag kan. We raden u aan om alle schermen goed door te lezen, want er worden vrij veel vragen gesteld. In grote stappen vraagt CloneZilla u eerst om een tijdelijke schijf aan te wijzen voor de opslag van het image en daarna de bron- en doelschijf.
CloneZilla kan een kleine partitie overzetten naar een grotere harde schijf en direct de partitiegrootte aanpassen. Let er goed op dat u de juiste schijf selecteert als bronschijf en als tijdelijke schijf (voor de opslag van de images), want een verkeerde keuze zorgt ervoor dat u ongewild een lege partitie wegschrijft naar de disk die alle belangrijke gegevens bevat.
CloneZilla biedt de mogelijkheid om zowel een image te maken als een rechtstreekse kopie.
4. Clonezilla doet het werk
In de volgende stap doet CloneZilla al het werk. De partitie wordt aangemaakt op de nieuwe schijf en de gegevens van de oude partitie worden overgezet naar de nieuwe disk. Eventueel wordt eerst een image aangemaakt. Als het kopieerproces onderbroken wordt, blijft u achter met een onbruikbare tweede schijf, dus het is belangrijk om tijdens deze stap CloneZilla ongestoord zijn werk te laten doen. Vóór het kopiëren wordt de brondisk overigens nog helemaal gecontroleerd, maar CloneZilla kan dit alleen doen met een beperkt aantal bestandssystemen.
Bij het maken van een rechtstreekse kopie kent CloneZilla allerlei mogelijkheden, bijvoorbeeld het gebruik van een netwerkschijf. Wij kiezen echter voor het kopiëren tussen lokale schijven.
5. Het verwijderen van de oude schijf
Als CloneZilla klaar is met het kopiëren van de gegevens en het aanmaken van de nieuwe partities, wordt het tijd om de oude schijf te verwijderen. Windows kan niet goed omgaan met twee schijven waarbij op beide een versie van Windows is geïnstalleerd, dus deze stap is noodzakelijk vóór het in gebruik nemen van de nieuwe schijf. Na het verwijderen van de oude schijf, is het misschien noodzakelijk om - als het gaat om PATA - de jumpers te verplaatsen van slave naar master. Bij het opnieuw opstarten moet het BIOS nog wel aangepast worden, maar dit is vaak niet meer werk dan de aanwezige harde schijven opnieuw te laten detecteren.
Bij de selectie van de bronschijf is waakzaamheid geboden, want de verkeerde schijf selecteren kan rampzalige gevolgen hebben.
6. Opstarten met de nieuwe schijf
Als u uw systeem helemaal gereed hebt gemaakt, kunt u opstarten met uw nieuwe schijf. CloneZilla heeft niet alleen de partitie overgezet, maar ook het zogenaamde Master Boot Record, zodat de computer zonder problemen zou moeten opstarten met de nieuwe schijf. Na het starten van Windows is er een kleine kans dat u opnieuw dient te activeren, dit hoeft alleen als er veel systeemelementen zijn vervangen.
Na het selecteren van de bronschijf wil Clonezilla weten welke schijf gebruikt gaat worden om naartoe te kopiëren.
Klonen via Norton Ghost
1. Rechtstreekse kopie via Ghost
Norton Ghost werkt enkel volgens de directe kopieermethode en heeft een aantal handige functies voor het overzetten van een kleinere schijf naar een grotere, of het overzetten van een grote schijf naar een kleinere. Zo wordt de partitietabel van de nieuwe schijf automatisch aangepast als deze schijf meer capaciteit heeft. Is de nieuwe schijf juist kleiner, dan kan Ghost de bestaande schijf over meerdere schijven verdelen. Dit maakt Ghost een erg gebruiksvriendelijk programma.
2. De interface van Ghost
n Norton Ghost gaat u direct naar het tabblad Advanced, want daar vindt u de optie om een hele harde schijf te kopiëren. Ghost heeft nog veel meer functionaliteit, bijvoorbeeld het automatisch back-uppen van belangrijke bestanden, maar u wilt in dit geval een harde schijf klonen. Na het selecteren van de optie Copy Drive start de Copy Drive Wizard die u stapsgewijs door het proces loodst. In de eerste stap wordt gevraagd welke schijf gekopieerd moet worden en de volgende stap vraagt om de doelschijf. Deze hoeft niet geformatteerd en gepartitioneerd te zijn, dat doet Ghost voor u. Als de schijf gebruikt gaat worden als opstartschijf, moet de optie Set drive active aangezet worden om een Master Boot Record te plaatsen.
Stap 1: De Norton Ghost Wizard leidt stap voor stap tot een kloon van de schijf.
Stap 2: U begint met het selecteren van de bronschijf, degene die u gaat kopiëren.
Stap 3: Selecteer hier de nieuwe, lege, bij voorkeur ongepartitioneerde, schijf.
Stap 4: De laatste stap is het meegeven van de juiste opties.
Stap 5: Ghost doet nu het werk en kopieert de gehele schijf naar de nieuwe schijf.
3. Het kopieerproces
Voordat het kopieerproces daadwerkelijk begint, controleert Ghost eerst of alle schijven wel helemaal intact zijn. Dat is van belang, want sectoren op de harde schijf die als onbruikbaar aangemerkt zijn, moeten natuurlijk niet overgenomen worden naar de nieuwe schijf. Na alle controles start Ghost het daadwerkelijke kopieerproces. Afhankelijk van de grootte en de aansluitmethode kan dit proces enkele minuten tot uren in beslag nemen.
Klonen via hardware (RAID)
1. RAID0 en RAID1
Moderne computersystemen en internetservers beschikken vaak over de mogelijkheid om de harde schijven in een zogenaamde RAID-configuratie te installeren. RAID staat voor Redundant Array of Independent Disks en is een standaard die voorschrijft hoe verschillende schijven gecombineerd kunnen worden. Het laagste zogenaamde RAID-level is RAID0, waarbij twee schijven gebruikmaken van een techniek die striping heet. Hiermee wordt bedoeld dat alle data evenredig wordt verdeeld over beide schijven. Dit komt vooral de performance ten goede.
2. RAID1
Het volgende niveau is RAID1, het belangrijkste niveau als het gaat om het klonen van schijven. Als twee disks als RAID1 geconfigureerd worden, houdt het systeem automatisch een kopie bij van alle gegevens die weggeschreven worden: elke bit wordt weggeschreven naar beide schijven. Tijdens het gebruik blijven beide schijven continu met elkaar gesynchroniseerd, dus als één disk zou uitvallen is er altijd een betrouwbare kopie aanwezig.
Als uw computer geen RAID ondersteunt, is het altijd mogelijk om een RAID-kaart in te bouwen. Hier ziet u een 3Ware 9650 RAID-controller met twee aansluitingen voor SATA.
3. Instellen RAID
Het instellen van RAID vindt altijd plaats in het BIOS van de computer, zodat het besturingssysteem maar één schijf ziet, de zogenaamde RAID-set, in plaats van beide schijven. Als uw moederbord niet is uitgerust met ondersteuning voor RAID, zijn er aparte RAID-controllers te koop die de RAID-set voor u bijhouden.
4. Gebruik van RAID
Nadat u uw harde schijven hebt geconfigureerd als RAID-set, hoeft er in feite weinig meer te gebeuren tijdens het gebruik. De RAID-controller zorgt ervoor dat beide schijven gesynchroniseerd worden en publiceert de set schijven als een enkele schijf aan het besturingssysteem. U merkt eigenlijk pas dat uw schijven in een RAID-configuratie staan op het moment dat er iets mis gaat en de RAID-controller alarm slaat.
5. Als het mis gaat
Het kan natuurlijk dat een van de harde schijven binnen de RAID-set kuren begint te vertonen en dat actie vereist is. De RAID-controller zal u hierop wijzen, maar vanaf dat moment is het aan de gebruiker om in te grijpen. Na vervanging van de defecte schijf moet de RAID-set opnieuw gesynchroniseerd worden, het zogenaamd rebuilden van de RAID-set. Dit kan enkele uren in beslag nemen, maar na dit proces beschikt u weer over twee identieke drives die bovendien continu up-to-date gehouden worden.
Licenties
Bij het klonen van een harde schijf kunt u voor verrassingen komen te staan als u de licentievoorwaarden van Microsoft Windows goed door zou lezen. Windows wordt geleverd in diverse varianten, waarvan de OEM-variant de meest bekende is. Dit is de versie die meegeleverd wordt met uw computer en als u nooit een andere versie geïnstalleerd hebt, maakt u gebruik van deze variant. Leveranciers van computersystemen kopen deze Windows-licenties grootschalig in en krijgen dus veel volumekorting, dat u als consument een goedkoper computersysteem oplevert. Om piraterij te voorkomen mag u deze versie echter niet kopiëren naar andere systemen, ook al gebruikt u het oude systeem na de installatie helemaal niet meer. Voor andere edities van Windows, bijvoorbeeld de zogenaamde 'boxed' variant die u in de winkel kunt kopen, gelden andere licentievoorwaarden en is het meestal toegestaan om deze over te zetten naar een ander systeem.