Data herstellen op een SSD-schijf
SSD's vind je in steeds meer computers terug. Logisch, want ze zijn snel, robuust, compact en geluidloos. Ze hebben echter ook een belangrijk nadeel in vergelijking met een traditionele harde schijf: duiken er onverhoopt problemen op, dan is dataherstel doorgaans veel lastiger ... of duurder.
Bij een SSD (Solid State Drive) worden er geen bewegende onderdelen gebruikt die wel te vinden zijn in een harde schijf, zoals roterende schijfplaten en lees- en schrijfkoppen. Mechanische fouten zijn dus feitelijk uitgesloten, wat een SSD betrouwbaarder maakt dan een HDD. Dat mag dan zo zijn, tegelijk kleven er een paar nadelen aan die in geval van problemen succesvol dataherstel veel lastiger maken dan bij klassieke schijven. Lees ook: 8 tips voor het inbouwen van een SSD.
Regelmatig back-uppen is bij SSD's dus zo mogelijk nog crucialer dan bij gewone harde schijven (zie stap 4).
01 TRIM
In tegenstelling tot een harde schijf bestaat een SSD dus uitsluitend uit elektronische componenten: een printplaat met geheugenchips (NAND-flash) en een controller. Dat heeft directe gevolgen voor de manier waarop data wordt opgeslagen. Bij een nieuwe SSD is het geheugen nog helemaal leeg, maar hoe meer de SSD wordt gebruikt, hoe groter de kans dat er nog oude data in de chips staat. In tegenstelling tot een harde schijf, waar nieuwe data de oude meteen kan overschrijven, moeten die oude data bij een SSD eerst uit het geheugen worden gewist.
Om hierbij tijdverlies tegen te gaan werd het TRIM-commando in het leven geroepen, waarbij ongebruikte geheugenblokken al vooraf worden gewist, wanneer de schijf daar de tijd voor heeft. Op die manier is er niet telkens eerst een wisbewerking nodig zodra er nieuwe data worden opgeslagen. Het feit dat het systeem ongebruikte data verwijdert zonder bewuste tussenkomst van de gebruiker verhoogt echter het risico dat per abuis verwijderde data na een tijd niet meer terug te vinden zijn en dus niet kunnen worden hersteld. Nu zou je deze TRIM-functie wel kunnen uitschakelen in je besturingssysteem, maar dan verminder je meteen ook de prestaties van de schijf (zie ook het kader TRIM-status).
Een schrijfoperatie zonder TRIM: eerst het hele geheugenblok legen en dan pas de data schrijven vanuit de schijfcache is tijdrovend.
TRIM-status
De TRIM-functie is tegelijk een zegen (betere prestaties) en een vloek (lastiger dataherstel). Om erachter te komen of TRIM aan of uit staat (in Windows 7 en hoger) open je de opdrachtprompt met administrator-rechten en voer je het commando fsutil behavior query disabledeletenotify uit. Krijg je DisableDeleteNotify = 0 terug, dan is TRIM inderdaad geactiveerd. Is die waarde 1, dan is TRIM niet actief. Je kunt die status echter wijzigen via het commando fsutil behavior set disabledeletenotify 1 (of 0, indien je TRIM wilt activeren).
De TRIM-functie kun je zelf in- of uitschakelen (hier: in Windows 10).
02 Encryptie
Er is nog een andere reden waarom dataherstel op een SSD lang niet altijd vanzelfsprekend is. Een aantal fabrikanten van SSD-controllers, waaronder SandForce, vindt het een goed idee om de data op de geheugenchips automatisch te versleutelen - met name ook om hun algoritmes tegen concurrenten af te schermen. De gebruiker merkt weliswaar niets van dit hele encryptieproces, maar wanneer de controller de geest geeft is dat problematisch, gezien de encryptiesleutel in die controller zit ingebakken.
Om de verloren data te kunnen herstellen, moeten dus eerst de ruwe data worden ingelezen en daarna nog worden gedecodeerd. Een karwei dat alleen aan professionele datahersteldiensten is besteed.
Is zo'n scenario met een defecte controller jouw nachtmerrie, dan doe je er wellicht goed aan op zoek te gaan naar SSD's die geen versleuteling gebruiken. Volgens ingenieur Marc Vergalle van datarecoverybedrijf Datarecuperatie gebruiken in ieder geval Samsung en Intel geen automatische encryptie in (een aantal van) de door hen gefabriceerde controllers. Een waarschuwing is hier echter wel op zijn plaats: het is niet zo dat een SSD dat het merk Intel draagt noodzakelijk ook een controller van Intel bevat. Vind je dit belangrijk, dan moet je goed in de technische specificaties van de SSD's duiken.
Heel wat SSD's maken standaard gebruik van encryptie.
03 Manipulaties
Naarmate SSD's langer op de markt zijn, komen er bij dataherstelbedrijven ook steeds meer SSD's binnen die niet langer betrouwbaar functioneren ten gevolg van degraderende geheugenchips. Het is weliswaar zo dat ECC-foutcorrectiecodes een zeker aantal fouten kunnen corrigeren, maar dat lukt niet langer wanneer er teveel slechte bytes optreden. Nu kan een professioneel dataherstelbedrijf in principe wel deze data herstellen door die geheugenchips eruit te lichten en ze met speciale apparatuur in te lezen, maar ook dat proces wordt bemoeilijkt doordat er vaak nog allerlei bewerkingen gebeuren op de data voor die in de chips worden weggeschreven.
Eén voorbeeld: sommige controllers passen (vanwege snelheid) 'split by byte' toe, waarbij elke even byte naar de eerste chip wordt geschreven en elke oneven byte naar de tweede. Niet zelden verloopt deze uitsplitsing zelfs over meerdere chips. Een dataherstelbedrijf moet met al deze bewerkingen rekening te houden tijdens de reconstructie.
Verschillende ECC-implementaties op NAND-chips (bron: SandForce).
04 Back-ups
Als je één conclusie kunt trekken uit dit artikel, dan is het wel dat data op een SSD erg moeizaam terug te halen zijn als er ooit iets fout loopt. Je doet er daarom verstandig aan zeer regelmatig back-ups te maken, bijvoorbeeld naar een externe harde schijf, naar een NAS of naar de cloud - en bij voorkeur zelfs een combinatie hiervan. Zowat alle producenten van NAS-apparaten bieden degelijke back-up-apps aan, maar je kunt ook altijd een externe (gratis) tool inzetten zoals EASEUS Todo Backup Free of SyncBack Free.
Ook met het gratis SyncBack kun je data van je SSD automatisch op gezette tijden back-uppen.
Meer lezen?
Wil je nog meer lezen over de werking van TRIM? Zie dit artikel.