Niet Steve Jobs, maar Bill Gates is een held

Ik heb vaak gezegd dat zaken doen geen kwestie van oorlog is en dat er niet altijd pure winnaars of verliezers zijn. Als een bedrijf geld oplevert voor zijn aandeelhouders, is het succesvol. Het uitschakelen van concurrentie is niet nodig; het moet zelf goed genoeg zijn best doen om het hoofd boven water te houden. Hetzelfde geldt voor opmerkelijke helden.

Het doet me denken aan een indrukwekkend essay in de Harvard Business Review van Maxwell Wessel, een onderzoeker die deeluitmaakt van een denktank van Harvard voor innovatie. Zijn betoog was getiteld 'Aanbid Bill Gates, niet Steve Jobs'.

Ik twijfel over het 'aanbidden'. Maar wel weet ik dat het stoppen van miljarden dollars in het onderzoek naar aids en malaria minstens zo belangrijk is als het uitvinden van de iPad. OK, ik stop direct met vergelijken wat belangrijker is. Het een maakt het ander niet meer of minder belangrijk. Het is maar vanuit welk perspectief je het bekijkt.

Jobs heeft succes aan Gates te danken

Wel wordt een simpel, maar belangrijk historisch feit vaak vergeten: Jobs stond in zijn tweede, succesvolle periode als Apple CEO op de schouders van Bill Gates. Als Microsoft de computerindustrie niet naar een hoger plan had getild, dan was er geen reden geweest om de iPod, iPhone en iPad te introduceren. Ze zouden nu niet bestaan hebben.

Uiteindelijk draait het bij Apple en zijn producten enkel om spullen. Natuurlijk zijn ze prachtig en verrijken ze ons leven, net als Walt Disney miljoenen mensen op aarde blij maakt met tekenfilms. "En daar is helemaal niets mis mee", zoals men altijd in Seinfeld trachtte te zeggen.

Maar uiteindelijk zijn deze gebruiksgoederen gewoon spullen. De overweldigende media-aandacht voor de dood van Steve Jobs was een verpletterend voorbeeld van wat Karl Marx beschreef als het 'fetisjisme van gebruiksgoederen of warenfetisjisme'. We weten allemaal dat Apple net als ieder technologiebedrijf enkel bestaat om producten of diensten te verkopen om geld te verdienen. Hoe meer zij ons weten te overtuigen dat we de spullen nodig hebben, hoe meer zij ervan verkopen en hoe rijker ze ervan worden.

Apple is mode - so what?

Ik zeg niet dat dit verkeerd is. Het is simpelweg hoe de markteconomie werkt. Wat me wel stoort is de verderfelijke gedachte dat we zijn wat we bezitten. De producten van Apple zijn onweerstaanbare mode-accessoires en komen in veel opzichten overeen met het Rolex-horloge dat ieder rijk persoon om zijn pols moet hebben hangen. Kijk maar eens naar die andere vent een tafeltje verderop in het restaurant. Hij heeft een MacBook Air en die heb jij niet. Jammer zeg. Loop jij nog steeds rond met een iPhone 3GS? Wat mankeert jou in 's hemelsnaam?

De iPhone en zijn familie hebben gezorgd voor een innovatiegolf in de technologieindustrie en hebben communicatie wereldwijd veranderd - kijk maar eens naar het gebruik van smartphones en hun mogelijkheden voor video tijdens de Arabische Lente. De keerzijde is dat we zo op onze eigen gebruiksgoederen gefocust zijn geraakt, dat we de denkfout maken dat deze revoluties niet hadden plaatsgevonden zonder de iPhone, BlackBerry en Android. Steve Jobs was niet de geestelijke vader van de Egyptische revolutie.

Ik las ooit iets van een science-fiction auteur die iets schreef in de trant van 'je kunt niet treinen, zolang het nog geen tijd is voor treinen'. Hij doelde met deze uitspraak op tijdreizen en wilde uitdrukken dat je bijvoorbeeld in de Middeleeuwen geen treinrails aan kunt leggen met je huidige 21e eeuwse kennis. Dit kan gewoonweg niet omdat de voorwaarden voor treinrails toen nog niet geschept waren. Er was geen staal en er waren geen machines om dwarsliggers mee te snijden; laat staan dat je toen al een elektrische bovenleiding kon maken.

Microsoft plaveide de weg voor talloze tech-bedrijven

Juist om deze reden zou de iPhone er nooit zijn gekomen zonder dat de computer gemeengoed was geworden. Omdat Gates en Microsoft ervoor hebben gezorgd dat er een standaard kwam voor de personal computer en dat het voor ieder bedrijf mogelijk werd om voor hetzelfde platform te ontwikkelen, werden eerst duizenden bedrijven, maar daarna ook miljoenen consumenten computergebruikers. Het is niet voor niets dat Windows nog steeds een veel groter marktaandeel bezit dan Mac OS X. Ik zeg niet dat het een beter is dan het ander, maar het een is ontstaan dankzij het ander. Het gesloten Apple-platform zou anders nooit naar iedere hoek van de wereld verspreid zijn geweest, ook niet omdat het op bepaalde punten superieur aan de concurrentie is.

Omdat zo veel mensen computers gingen gebruiken, was het logisch dat er flink aan het internet getrokken werd. Zouden er nu niet zoveel computers in huiskamers staan, dan zou het web nog steeds enkel een tool zijn voor een handjevol wetenschappers die er via een command-line interface gebruik van zouden maken. Omdat het internet groter werd, groeide ook de onderliggende infrastructuur en kreeg ook de telecommunicatie-industrie te maken met een groeispurt. De vraag nam ook toe. (Ook hier won het open internet het van het gesloten AOL en Apple's eigen eWorld.)

Als consumenten niet zo verknocht waren geraakt aan internet, dan zou het geen reden hebben gehad om een iPhone of Android OS te ontwikkelen. Niemand zou het missen.

Tot slot is er nog de kwestie van focus. Sinds Bill Gates bij Microsoft is vertrokken, heeft hij met zijn vrouw Melinda met hun stichting een belangrijke rol op het wereldtoneel voor ontwikkelingshulp verworven. Sinds 1994 heeft de Bill & Melinda Gates Foundation meer dan 31 miljard dollar in de derde wereld gestoken.

Wat is uiteindelijk belangrijker?

Ik weet niet wat Jobs verder met zijn geld gedaan heeft. Hij zou best eens aardige bedragen aan goede doelen besteed kunnen hebben. Maar aan het eind van zijn leven, was hij nog gericht op zakendoen, terwijl Gates zich richt op bredere en uiteindelijk ook belangrijkere vraagstukken.

In een memo aan de leden van Harvard-gemeenschap schreef Gates ooit: "Ik hoop dat je nog eens terugkijkt op hetgeen je met je talent en energie hebt bereikt. Ik hoop dat je jezelf niet alleen op je professionele activiteiten afrekent, maar ook op de manier waarop je met ongelijkheid in de wereld omgegaan bent en hoe je mensen hebt behandeld die niets met jou gemeen hebben behalve hun mens-zijn."

Zoals Wessel het verwoordde: "Dat zijn niet de woorden van een zakenman. Dat zijn de woorden van een echte leider."