Brenno de Winter over digitaal Nederland

© PXimport

Brenno de Winter over digitaal Nederland

Geplaatst: 1 juli 2015 - 15:30

Aangepast: 16 november 2022 - 09:49

Jasper Bakker

Na avonturen met open versus gesloten standaarden, het aan de kaak stellen van de onveilige OV-chipkaart en een actie tegen informatielekkende websites (Lektober), richt onderzoeksjournalist en tech-nerd Brenno zijn blik nu op digitaal Nederland en de politiek.

Dit is Brenno

Journalist van het Jaar 2011. Vriend van knuffelhackers. Vijand van lekken. Gesel van overheidsorganen. Afdwinger van openbare debatten over complexe, vaak technische kwesties. Brenno de Winter is zélf een fenomeen in de woelige webwereld van security, privacy, digitale grondrechten en politiek. De 43-jarige ex-developer pleit mede als 'serial-Wobber' voor een open overheid. Vóór de burger en de digitale toekomst. "We leven in een informatiemaatschappij en daar moeten we wat mee."

Nederland loopt toch voorop met digitalisering en de overheid streeft naar de positie van kennisland?

"Wij lopen wel voorop met digitalisering, we doen veel dingen best goed. Alleen gaan we ook in de minder goede ontwikkelingen wat harder dan andere landen. Kijk maar naar wat het Openbaar Ministerie wil en doet in de strijd tegen cybercrime. Daar wordt geen openlijk debat over gevoerd."

Ben je bang voor geheime en ondoorgrondelijke waarschuwingsrichtlijnen (bijvoorbeeld no-fly-lijsten) tegen bepaalde personen? Zoals jij zelf vorig jaar bij overheidsorganisaties op een 'zwarte lijst' bent gekomen?

"Ja, hoewel dat laatste wel één van de meest extreme voorbeelden is. Maar kijk ook simpel naar Wob-verzoeken [Wet openbaarheid bestuur - red.]; het is onvoorstelbaar hoeveel moeite burgers moeten doen om gewoon de wettelijk verplichte openheid van onze eigen overheid te krijgen."

Wat is hierbij volgens jou het grondprobleem?

"Mijn grote zorg is dat bij herhaling is gebleken dat de Tweede Kamer niet bij machte is om sturing te geven aan 'digitaal Nederland', aan onze informatiesamenleving."

Wie is dan wel bij machte om te sturen?

"Nou, deels de commercie, waarbij de politiek dan een ondergeschikte rol speelt. Zie bijvoorbeeld handelsverdragen zoals TTIP en eerder al het uiteindelijk tegengehouden ACTA. Daar spelen commerciële belangen de boventoon en komen die verdragen boven onze eigen regels te staan." [TTIP staat voor Transatlantic Trade & Investment Partnership, het is een handelsovereenkomst tussen de EU en de VS, ACTA staat voor Anti-Counterfeiting Trade Agreement en is een handelsovereenkomst ter bestrijding van namaak - red.]

"Bovendien wordt de rol van de Tweede Kamer gemarginaliseerd. Bevoegdheden gaan deels naar gemeenten en deels naar Brussel."

Is dat dan een verkeerde zaak? Meer lokale macht betekent toch ook meer lokale invloed? En Brussel maakt zich toch ook hard voor de informatiemaatschappij? Dáár is immers de omstreden bewaarplicht laatst gesneuveld.

"Ja, de Europese rechter heeft de bewaarplicht afgewezen. Maar vergeet niet dat de dataretentie eerst vanuit Brussel is gekómen. Vervolgens is het wel realiteit geworden en toen na jaren van aanvechten pas door de rechtbank illegaal verklaard. Het had eigenlijk niet eens zo ver mogen komen."

"Los daarvan zorgt de marginalisering van de Tweede Kamer ervoor dat veel regie op nationaal niveau en daarmee Nederlandse identiteit verloren gaan. Alles wordt veel minder centraal geregeld. En dat raakt dus alles! Want digitalisering is de kern van deze samenleving. Je moet dan wel bestuurders hebben die daar goed mee om kunnen gaan. Maar als het digitaal wordt, is onze overheid niet goed onderlegd."

Daar wordt toch aan gewerkt? Zie onder meer de onderzoekscommissie onder leiding van Ton Elias die het mislopen van ICT-projecten bij de overheid heeft doorgelicht.

"Juist dat onderzoek toont aan dat de Tweede Kamer niet serieus acteert. De belangrijkste conclusie uit dat onderzoek heeft Elias wel gezien, maar daar is verder helemaal niets mee gedaan. Namelijk dat de overheid de eigen informatievoorziening niet op orde heeft, waardoor het mislopen van ICT-projecten heel slecht zichtbaar is. Daar is de commissie zelf ook tegen aangelopen."

"Vervolgens moeten er na die belangrijkste conclusie de aanbevelingen komen. Maar die zijn er niet. Helemaal niets! Men vertrouwt erop dat het wel goed komt. Ook de CIO [Chief Information Officer - red.] van de Nederlandse overheid. Het probleem wordt aan alle kanten geconstateerd en ook erkend. Maar er wordt niets concreets aan gedaan."

Waarom dan niet?

"De Tweede Kamer zegt zelf in het rapport Elias dat het ze niet interesseert en dat ze er niet deskundig in zijn. De Tweede Kamer is dysfunctioneel wat betreft het digitale. Het is als een asbestprobleem: iedereen denkt dat er niks aan de hand is, tot het te laat is."

Maar de informatiemaatschappij en Nederland-kennisland zijn toch politieke speerpunten? Of hebben we het hier over het verschil tussen woorden en daden?

"Ja. Het zijn holle frases. De politiek weet het niet en wil het ook niet weten. Ondertussen leven we met z'n allen al in een informatiesamenleving en daar moeten we wat mee. Want deze tijd gaat later wel beoordeeld worden. We wéten nu dat het niet goed zit, met privacy, security en informatievoorziening. Voor je het weet zit je met zoekgeraakte bonnetjes van miljoenendeals met grote criminelen."

Is Brenno de Winter omgeturnd van tech-journalist tot politiek dier?

"Als je wat voor de maatschappij wilt bereiken, heb je ook met politiek te maken. Dáár komt technologie en de maatschappij bij elkaar. Ik ben geen politiek activist; ik ben agnostisch voor partijen. Het thema is echter wel een politiek thema. Er is bijna geen activiteit meer in de fysieke wereld die geen digitale poot heeft."

"Alleen lijdt de overheid wel aan techno-optimisme. Nee, dat is niet de overtuiging hebben dat technologie ons veel voordelen kan brengen. Dat kan het ook. Ik bedoel met techno-optimisme het geen oog hebben - geen oog wíllen hebben - voor de mogelijk negatieve kanten. Zoals de boodschap van professor Bart Jacobs, die door de Tweede Kamer is gevráágd om zijn professionele blik te geven op technologische projecten zoals de OV-chipkaart. Zijn boodschap was onwelgevallig en zijn advies is vervolgens genegeerd."

"Erger nog is dat er geen zelfcorrigerend mechanisme is. Daar is dan enorme druk van buiten voor nodig. En áls er al eens iets gecorrigeerd wordt, dan schiet de overheid gelijk weer door: dan gaat alles op slot. Daarmee is de burger dan weer buitengesloten."

Ben je pessimistisch over de digitale toekomst van Nederland?

"Nee, ik ben ook wel optimistisch. We zijn nu echter wel op een punt in onze geschiedenis dat we iets moeten doen. Als we nu niks doen, wordt het steeds moeilijker. Dan wordt het argument steeds sterker dat 'we nu al zo ver zijn met X dat we niet terug kunnen'. We worden onderuit geschoffeld, door de grootdatabezitters. Die hebben straks de macht."

Geef eens een voorbeeld van zo'n X. Iets waar we nú op moeten sturen of bijsturen.

"Big Data is onvermijdelijk, daar zijn we het wel over eens. Zoals het er nu voor staat, is de consument daarbij vogelvrij verklaard. Ik mag als persoon niet meer weten hoe welke informatie over mij is vergaard en hoe dat wordt gecombineerd. De consument is ondergeschikt gemaakt aan het systeem, waarbij het systeem niet meer door ons is gemaakt. De grootste belanghebbende staat buitenspel."

"La Place geeft je een gratis kopje koffie, in ruil voor je persoonlijke informatie die misschien wel 10 euro waard is. Wat gebeurt er met die informatie als V&D failliet gaat? Een zorgverzekeraar kan best interesse hebben in die gegevens. Een curator hoeft de data ook niet slechts één keer te verkopen. Hij moet immers de maximale waarde uit een failliete boedel zien te halen, voor de schuldeisers."

"En waarom wil de mobiele app van een pakketbezorger op constante basis mijn locatie weten? Als het servicegericht gaat om het afleveren van mijn pakketje, dan moet de vraag zijn waar ik het morgen afgeleverd wil hebben. Maar dit is datahonger: het hebben van alsmaar meer data is belangrijker dan servicegericht zijn. Ondertussen is een PostNL wel bezig om de klantenbestanden van Bol.com en vele andere winkels in kaart te brengen. Een webwinkel moet hier heel nerveus van worden."

We kunnen toch stemmen? Als klanten met onze portemonnee en als burgers minstens één keer in de vier jaar?

"Ja, maar in verkiezingsprogramma's staan dit soort zaken niet op de agenda. Bovendien werkt de overheid steeds meer aan publiek-private samenwerkingen, waarbij openheid niet van toepassing is en waar sturing heel lastig blijkt. Daar is betere governance nodig."

"De overheid is een heel slechte aandeelhouder in dat soort samenwerkingen. Kijk bijvoorbeeld naar ProRail, die heeft maar één aandeelhouder: de overheid. Toch blijkt het haast onmogelijk om daar lijn in te kunnen brengen."

Het gaat je niet alleen om grip op technologie. Je maakt je ook zorgen om zaken als function creep: het geleidelijk aan inzetten van zaken voor andere doeleinden. Leg eens uit?

"Een goed voorbeeld is het Syri-systeem en de nieuwe SUWI-wet [structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen - red.] die zonder een minuut openbaar overleg is geaccepteerd. Als zogeheten hamerstuk aangenomen; met slechts één hamerslag in de Kamer. Die wet is oorspronkelijk bedoeld om terrorisme te bestrijden. Tegenwoordig dient het echter ook om fraudeurs op te sporen. Daarvoor mogen overheidsinstanties allerlei gegevens en databases aan elkaar koppelen. Alle burgers worden dus grondig doorgelicht."

Een bekende reactie daarop is: 'Je hebt toch niks te verbergen?'

"Ik lust geen zuurkool, antwoord ik daar tegenwoordig op. Ja, dat is een irrelevant antwoord. Net zoals het irrelevant is of je wel of niet iets te verbergen hebt. We hebben simpelweg grondrechten, zoals vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting en recht op een persoonlijke levenssfeer. Dat zijn zaken die allang geregeld zijn, waar goed over is nagedacht. Hier is het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, daar staat het allemaal in. Het privacyrecht geldt niet alleen verticaal: van jou naar de overheid toe. Het geldt ook horizontaal: tussen jou en de rest van de wereld."

"De informatiesamenleving gaat over én ICT-beveiliging én basale burgerrechten én de economie. Er wordt tot op heden te veel op het eerste en het laatste gestuurd. Terwijl de economie juist op termijn veel baat heeft bij het goed borgen van beveiliging plus burgerrechten, inclusief privacy. Er valt zo veel te winnen als je dát als land goed geborgd hebt. Ik geloof echt dat er een gouden eeuw op ons ligt te wachten!"

Hoe gaan we die gouden eeuw binnenvaren?

"Het komt niet automatisch goed. Daar moeten we nog hard aan werken. Bijvoorbeeld aan betere beveiliging van privé-informatie. Er is een gebrek aan regels en aan handhaving. Dus is er geen prikkel voor bedrijven om hun beveiliging goed op orde te hebben. Afgezien van imagoschade, die vaak vluchtig blijkt, is er geen blijvende schade."

"De wetgeving die er wel is, is erop gericht om de ontdekker van kwetsbaarheden en lekken aan te pakken. De handhaving schiet naar andere organisaties ernstig te kort. De balans is zoek! Ik heb als burger geen idee wat de impact voor mij is van een securityschending, van datadiefstal."

Kom eens met wat concretere adviezen: hoe moeten we omgaan met technologie?

"Als je de vraag zo stelt dan is het antwoord ook: voer het debat eerlijk en stuur niet op het doordrukken. Erken de beperkingen. Wees er niet blind voor, zoals in het begin is gedaan bij de OV-chipkaart. Moedig mensen en organisaties aan om die beperkingen tegemoet te treden. Het is net zoals de zwaartekracht: dat is ook een beperking. Eentje waar we elke dag mee opstaan. Toch is vliegen een goede, nuttige en efficiënte bezigheid die ook nog eens commercieel aantrekkelijk is. Technologie kan dat ook zijn, meer dan het nu is."

Deel dit artikel
Voeg toe aan favorieten