Test: FM1-moederborden voor Llano
Met de 'Llano' A6- en A8-chips heeft AMD interessante alles-in-één-processors op de markt gebracht. Wie een systeem op basis van de nieuwe cpu's wil samenstellen, moet kiezen voor een moederbord met Socket-FM1-processorvoet. Maar welke is beste?
Op de Computer!Totaal-website hebben we eerder aandacht besteedt aan AMD's A8-processor, die samen met de A6-processor ook wel bekendstaat onder codenaam Llano. De nieuwe processors combineren een cpu met een in dezelfde chip geïntegreerde videokaart (gpu). AMD spreek in dit geval in eigen jargon over een APU, een Advanced Processing Unit. Nu is Llano absoluut niet de eerste processor met een geïntegreerde grafische chip. Intel begon al bij zijn voorlaatste processorgeneratie met het integreren van een videokaart, en AMD bracht eerder al een budgetprocessorreeks met geïntegreerde gpu op de markt. Wat de A6- en A8-processors uniek maakt, is dat er voor het eerst een videokaart is geïntegreerd van een kaliber vergelijkbaar met betaalbare losse videokaarten.
DirectX 11
De in Llano geïntegreerde videokaart is volledig compatibel met DirectX 11, de nieuwste generatie aansturing voor 3D-games, en bevat maar liefst 400 rekeneenheden, die bij topmodel A8 ook allemaal zijn ingeschakeld. De prestaties zijn prima: met een AMD A8-3850-processor behalen we in de benchmark 3DMark Vantage ruim 4200 punten, bijna vergelijkbaar met een losse AMD Radeon HD 5570-videokaart. Met de A6-3650, waarin slechts 320 grafische rekeneenheden zijn ingeschakeld, komen we op ruim 3000 punten. Ter vergelijking: met de Intel Core i7-2600K met Intels snelste HD Graphics 3000-gpu geïntegreerd, komen we net op 2200 punten, en de meeste moderne Intel-processors bevatten de HD Graphics 2000, die net boven de 1000 punten komt. Een flink verschil dus. Naast ondersteuning voor de nieuwste 3D-games bevat de in Llano geïntegreerde gpu ook nog een HD-videodecoder met alles erop en eraan.
Toegegeven, het processorgedeelte van de processors is minder spannend. Zowel de A6 als de A8 bevatten een quadcore-cpu, die qua opbouw en prestaties erg lijkt op de bestaande AMD Athlon II X4-processors. Wat processorprestaties betreft haalt AMD het dan ook bij lange na niet bij het geweld van Intels nieuwste generatie Sandy Bridge-processors. Maar toch: met de trend dat steeds meer applicaties - ook niet-games - flink gebruikmaken van de videokaart, is een processor met wat een langzamere cpu maar veel snellere gpu in de praktijk vaak toch sneller dan een processor met juist een supersnel cpu-gedeelte met een trage gpu. Tellen we de relatief lage prijs van de A6- en A8-processors (zo'n 90 tot 120 euro) erbij op, dan mogen we concluderen dat AMD een zeer interessant product heeft voor betaalbare pc's die toch van alle markten thuis moeten zijn.
Socket-FM1
De nieuwe processors maken gebruik van een nieuwe processorvoet: Socket-FM1. Wie een systeem met AMD A6- of A8-processor wil gaan samenstellen, zal dus op zoek moeten naar een moederbord met deze basis. Gelukkig zijn er inmiddels de nodige modellen beschikbaar en is de prijs, net als bij de processors, relatief laag. AMD heeft twee chipsets voor Socket-FM1-moederborden gemaakt: de A55- en A75-chipset. Of eigenlijk is chipset in deze een verkeerd woord aangezien de gpu, de geheugencontroller én de PCI Express-controller allemaal al in de processor zijn ondergebracht. Alle overgebleven traditionele taken van de chipset kunnen prima worden ondergebracht in één enkele chip. Dat is bij de A75 en A55 dan ook het geval.
Lekker compleet
Moederbordfabrikanten focussen zich in eerste instantie primair op de A75. Geen wonder, want deze chipset is supercompleet en veel completer dan welke Intel-moederbordchipset dan ook. Zo biedt de A75 onder meer ondersteuning voor 4 keer usb 3.0, 10 keer usb 2.0, 6 keer SATA 6 Gbit/s inclusief RAID en High Definition Audio. Moederbordfabrikanten hoeven dus geen losse extra chips te plaatsen om usb 3.0 of SATA 6 Gbit/s beschikbaar te maken, wat uiteraard weer kosten bespaart. De A55-chipset, welke we in deze test niet tegenkomen, mist ondersteuning voor usb 3.0. Moederbordfabrikanten proberen hun Socket-FM1 borden zo betaalbaar mogelijk te houden, wat in de praktijk betekent dat de uitrusting in de regel niet veel verder gaat dan de genoemde functionaliteit van de chipset. Maar toch zijn er nog voldoende keuzes te maken: welke uitgangen voor de monitor maken ze beschikbaar? Zijn er wel of geen externe SATA-aansluitingen? Welke audio-chip? Wel of niet meer dan zes SATA-aansluitingen?
Testprocedure
Wij gingen aan de slag met acht verschillende borden van zes merken, alle gebaseerd op de A75-chipset. Vijf van de acht borden hebben het volledige ATX-formaat, drie van de acht zijn in het kleinere microATX-formaat. We hebben de borden getest in combinatie met een AMD A8-3850-processor, tweemaal 2 GB DDR3-1600 geheugen, een Western Digital Raptor 74 GB harddisk, een Cooler Master Real Power M850-voeding en Windows 7 64 bit als besturingssysteem. Omdat moederborden met dezelfde chipset in de regel vrijwel identiek presteren, letten we primair op de mogelijkheden van de moederborden. Het stroomverbruik is ook absoluut een belangrijk punt.
Versnel uw Llano-systeem
Eén van de interessante eigenschappen van de nieuwe AMD A6- en A8-processors is AMD Dual Graphics. Wanneer u een losse AMD Radeon-videokaart in één van de besproken borden steekt, bundelen de geïntegreerde en losse videokaart de krachten. Dat betekent dat diezelfde losse videokaart op een Intel-systeem uiteindelijk vaak mindere prestaties biedt dan op een AMD-systeem. De AMD A6- en A8-processors kunnen op dit moment met een drietal losse videokaarten gecombineerd worden: de Radeon HD 6450, 6570 en 6670. Omdat de uiteindelijke prestaties afhankelijk zijn van de geïntegreerde én de losse videokaart, geeft AMD aan alle combinaties weer een nieuwe naam. Zo heet de combinatie van een in de AMD A8-processor geïntegreerde Radeon HD 6550D-gpu met een losse Radeon HD 6570 videokaart, bijvoorbeeld Radeon HD 6630D2. Een volledig overzicht vindt u op de website van AMD. Verwacht overigens geen wonderen: het combineren van twee gpu's introduceert ook extra overhead. Uit onze tests blijkt dat de prestaties van AMD Dual Graphics in de regel beter zijn dan prestaties van puur de losse videokaart, maar vaak slechts 10 à 20 procent.
ASRock A75 Pro4
De ASRock A75 Pro4 is met een gemiddeld prijskaartje van 97 euro het goedkoopste volledige ATX-bord uit deze test. Het bord biedt twee fysieke PCI Express x16-sloten (de tweede met vier lanes), twee keer PCI Express x1 en drie keer PCI. Achterop vinden we VGA, DVI en HDMI voor monitoren. Van de zes SATA-aansluitingen van de A75-chipset, is er één extern uitgevoerd. Het bord biedt 8x usb 2.0 en 4x usb 3.0, aangevuld met firewire. ASRock heeft het moederbord voorzien van een grafische EFI-BIOS met vrij veel opties. Handig voor overklokkers zijn de onboard power- en resetknoppen en een display dat BIOS-foutcodes tijdens het opstarten toont. Het stroomverbruik van het bord is gemiddeld. Al met al heeft het moederbord dus veel mogelijkheden en handige opties die gekoppeld worden aan een nette prijs. Op de duurdere moederborden vinden we eigenlijk niets terug dat we op dit platform noodzakelijk achten, waardoor de ASRock A75 Pro4 het keurmerk Best Getest krijgt.
ASRock A75 Pro4
Straatprijs € 92,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
Firewire
EFI-BIOS
Probleemdiagnose
Goedkoopste ATX-bord
Minpunten
Geen
ASRock A75 Extreme6
Wat rijker uitgerust en gelijk het meest luxe Socket-FM1-moederbord uit het assortiment van ASRock, is de A75 Extreme6. Dit bord verschilt op een aantal vlakken van de Pro4. Allereerst is er een derde PCI Express x16-slot, maar net als het vierde biedt dat maar vier lanes, dus het moederbord is nog steeds niet geschikt voor twee of drie videokaarten. Andere verschillen zijn dat de Extreme6 in totaal zes usb3.0-poorten heeft (vier extern en twee intern) en intern acht SATA-aansluitingen. Voor de rest komen de eigenschappen nagenoeg overeen. De gemiddelde prijs bedraagt 105 euro.
ASRock A75 Extreme6
Straatprijs € 105,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
Firewire
EFI-BIOS
Probleemdiagnose
Veel usb3.0- en SATA-poorten
Minpunten
Geen
ASUS F1A75-V Pro
De ASUS F1A75-V Pro is eveneens een volledig ATX-bord, met twee PCI Express x16-sloten (16 en 4 lanes), twee keer PCI Express x1 en drie keer PCI. ASUS heeft alle denkbare monitoruitgangen geïmplementeerd: VGA, DVI, HDMI én het moderne DisplayPort. Net als de ASRock Extreme6 biedt ook ASUS zes usb3.0-poorten, waarvan vier extern. Firewire ontbreekt echter op dit bord. Het bord biedt zeven keer SATA 6 Gbit/s en één keer eSATA. Net als bij de meeste borden in de test wordt het geluid geproduceerd door een Realtek ALC892-chip. De BIOS van ASUS is top: ook hier is er een grafische EFI-schil, maar ASUS heeft die toch duidelijk mooier, overzichtelijker en uitgebreider gemaakt dan de andere fabrikanten. De prestaties zijn prima en het bord is wat zuiniger dan gemiddeld. Ook de prijs is gemiddeld te noemen.
ASUS F1A75-V Pro
Straatprijs € 100,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
EFI-BIOS
Veel usb3.0-poorten
Minpunten
Geen
ECS A75F-A
De ECS A75F-A is op het moment van schrijven in Nederland niet te koop en ook bij onze ooster- en zuiderburen komen we het bord nog niet tegen. Volgens de fabrikant zal het bord "zeer scherp" geprijsd zijn, waarvan akte. Ook dit is een ATX-moederbord, het biedt twee PCI Express x16-sloten, twee keer PCI Express x1 en drie keer PCI. Voor de rest is de uitrusting zo standaard als maar zijn kan: vier keer usb 3.0, geen firewire, vijf keer SATA 6 Gbit/s en eenmaal eSATA. Exact de basisuitrusting van de chipset dus. Ook de audiochip is de standaard Realtek ALC892. Grappig is dat het bord geheel in grijstinten is uitgevoerd. Ook ECS heeft inmiddels een grafische EFI-BIOS, maar bijster uitgebreid is die niet. Ook bij dit bord liggen de prestaties in lijn met de rest. ECS is wel duidelijk het energiezuinigst.
ECS A75F-A
Straatprijs Onbekend
Oordeel 7/10
Pluspunten
Energiezuinig
EFI-BIOS
Minpunten
Geen extra eigenschappen
In Nederland (nog) niet verkrijgbaar
Foxconn A75M
De Foxconn A75M is een microATX-moederbord en biedt zodoende wat minder uitbreidingssloten: één keer PCI Express x16, één keer PCI Express x1 en tweemaal PCI. Net als bij ECS is het een basisuitrusting: vier keer usb 3.0, geen firewire, zesmaal SATA 6 Gbit/s en geen eSATA. Als audiocodec koos Foxconn voor de bejaarde Realtek ALC888, die in onze test kwalitatief duidelijk slechter presteert dan de rest: 71 dB signaal-ruisverhouding is niet goed. De BIOS is zeer karig en biedt eigenlijk geen overklokmogelijkheden. Dat zien we anno 2011 niet vaak meer. Opvallend is verder dat de BIOS geen mogelijkheid biedt om DDR3-geheugen sneller dan 1333 MHz te laten lopen. Dat zorgt ervoor dat het Foxconn-bord een stuk trager is dan de rest. Zuinig is het bord ook al niet. Een prijs is ons niet bekend, maar dat maakt eigenlijk niet veel uit: zelfs als de A75M supergoedkoop is, willen we dit bord eigenlijk niet hebben. Sowieso komen we Foxconn tegenwoordig nauwelijks tegen in Nederland.
Foxconn A75M
Straatprijs Onbekend
Oordeel 5/10
Pluspunten
Geen
Minpunten
Geen extra eigenschappen
In Nederland (nog) niet verkrijgbaar
Matige prestaties
Zeer karige BIOS-mogelijkheden
Gigabyte GA-A75M-UD2H
Gigabyte stuurde ons zowel een microATX- als een volledig ATX-moederbord voor deze test. De GA-A75M-UD2H is het microATX-exemplaar, hij is met een prijskaartje van 102 euro gemiddeld geprijsd. Het bord biedt twee keer PCI Express x16 (zoals altijd met 16 en 4 lanes), één keer PCI Express x1 en een PCI-slot. Voor de in de processor geïntegreerde videokaart zijn alle vier de uitgangen beschikbaar, inclusief DisplayPort dus. Usb 3.0 zien we vier keer en daarnaast is ook firewire geïmplementeerd. Van de zes SATA-poorten van de A75-chipset vinden we er vijf intern en één extern. Duidelijk pluspunt: de Realtek ALC889-audiocodec. Het modelnummer is lager dan de 892 van andere borden, maar de mogelijkheden en geluidskwaliteit zijn duidelijk beter. De BIOS is helaas niet grafisch, maar wel redelijk uitgebreid. De prestaties zijn prima. Onbelast is het bord vrij zuinig, in gebruik verbruikt Gigabyte juist meer dan gemiddeld.
Gigabyte GA-A75M-UD2H
Straatprijs € 88,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
Firewire
Realtek ALC889-audiocodec
Minpunten
Geen grafische BIOS
MSI A75MA-G55
De MSI A75MA-G55 is het goedkoopste bord uit deze test, althans van de borden waarvan een Nederlandse prijs bekend is. Dit microATX-bord biedt tweemaal PCI Express x16, eenmaal PCI Express x1 en eenmaal PCI. De overige prestaties zijn, zoals de prijs doet verwachten, vrij basic: vier keer usb 3.0, zes keer SATA 6 Gbit/s, geen eSATA en geen firewire. De Realtek ALC887 audiocodec-chip is vrij oud, maar is kwalitatief vergelijkbaar met de ALC892 van de meeste andere borden. Waar MSI voor de meeste van zijn andere moderne borden is overgestapt op een grafische EFI-BIOS, vinden we die op dit bord niet terug. De prestaties zijn ook hier in de lijn met de rest en hoewel niet de zuinigste, is op het energieverbruik van de A75MA-G55 weinig af te dingen. Voor weinig geld een prima no-nonsense bord dus.
MSI A75MA-G55
Straatprijs € 84,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
Goedkoop
Energiezuinig
Minpunten
Geen grafische BIOS
Geen extra features
Gigabyte GA-A75-UD4H
De GA-A75-UD4H is het grotere broertje van de UD2H, uitgevoerd in volledig ATX-formaat. Dat betekent allereerst meer uitbreidingssloten: twee keer PCI Express x16, drie keer PCI Express x1 en twee keer PCI. Ook het aantal usb3.0-poorten is verhoogd, naar maar liefst acht stuks: vier intern en vier extern. Het aantal SATA-aansluitingen is echter niet toegenomen en ook op andere vlakken is de UD4H feitelijk identiek aan de UD2H. Dat betekent onder meer dat ook dit bord gebruikmaakt van de kwalitatief uitstekende Realtek ALC889-audiocodec. De prestaties zijn opnieuw prima, maar qua energieverbruik laat dit bord punten liggen. Daarnaast is het bord met een gemiddeld prijskaartje van 111 euro de duurste uit de test.
Gigabyte GA-A75-UD4H
Straatprijs € 111,-
Oordeel 9/10
Pluspunten
Firewire
Realtek ALC889-audiocodec
Veel usb3.0-poorten
Minpunten
Geen grafische BIOS
Niet energiezuinig
Conclusie
Van de drie microATX-borden valt de Foxconn wat ons betreft direct af. De MSI A75MA-G55 is een prima no-nonsense bord met een zeer scherpe prijs. Prima dus voor wie goedkoop een systeem in elkaar wil zetten, we geven dit bord daarom het keurmerk Redactie TIP. Voor 15 euro meer biedt Gigabyte met de UD2H firewire-functionaliteit en een wat betere audiochip. Alleen wanneer u firewire daadwerkelijk gaat gebruiken is dat prijsverschil wat ons betreft te verantwoorden. De meest interessante borden uit de test zijn in het ATX-formaat. Het uitgebreidste bord is de ASRock A75 Extreme6, die niet eens de duurste is. Maar we moeten ook reëel zijn: hebt u echt zes keer usb 3.0 en acht keer SATA nodig in een goedkoop op AMD A6 of A8 gebaseerd systeem? De beste keus is wat ons betreft dan ook het goedkopere ASRock bord, de A75 Pro4: voldoende leuke eigenschappen, geen onnodige poespas en een scherpe prijs. We geven dit moederbord dan ook het keurmerk Best Getest. De ASUS F1A75-V Pro als alternatief biedt twee extra usb3.0-poorten, maar mist firewire, probleemdiagnose, onboard knoppen en is een tientje duurder.
