Opkomst van de pc en Wintel als wereldstandaard
De allereerste IBM PC verscheen 40 jaar geleden. Deze toen weinig opvallende productrelease leidde door een aantal bijzondere stappen van dat IBM later toch ineens tot een enorme doorbraak. En de opkomst van een monopolistisch opererend Microsoft, en uiteindelijk de welbekende Wintel-symbiose.
Geen van de betrokkenen heeft aan zien komen dat die destijds al wat gedateerd aandoende allereerste IBM PC uit 1981 ervoor zou zorgen dat Intel en Microsoft tot op de dag van vandaag een stevig pact vormen. Alleen al omdat de IBM PC in z’n oervorm volledig tekstgebaseerd was. Het idee was dat ’t ding alleen voor serieuze zaken gebruikt zou worden. Tekstverwerken, databases, rekenwerk, dat soort dingen. MS-DOS was puur gebaseerd op een opdrachtprompt (command line).
Wel gold, dat de door de videokaart geproduceerde tekst 80 tekens per regel een grote verbetering waren ten opzichte van de meestal 40 (en soms zelfs minder) tekens die de gemiddelde homecomputer op een regel kwijt kon. Voor zakelijk gebruik was dat een probleem: er paste gewoon veel te weinig tekst op een scherm en je bleef links- en rechts (en naar boven en beneden) scrollen. 80 koloms tekst was al jarenlang de standaard in het bedrijfsleven, ook op bijvoorbeeld terminals.
Helaas was alles slechts monochroom. Feitelijk een flinke stap terug dus ten opzichte van de eerder genoemde 16-bitters met grafische gebruikersinterface die begin jaren ’90 op de markt verschenen. En ’t verklaarde ook meteen de desinteresse van de gemiddelde consument. Maar dát zou uiteindelijk ineens razendsnel veranderen! Al was het maar omdat IBM een werkelijk gigantische reclamecampagne startte met Charlie Chaplin in de hoofdrol. Ondanks die initiële desinteresse zorgde dat ondanks de ‘mindere’ specificaties toch voor alleraardigste (understatement) verkoopresultaten.
‘Geen computer heeft ooit meer RAM dan 64 kB nodig’
Toch namen weinigen de IBM pc in eerste instantie heel serieus, zeker niet als dé nieuwe wereldstandaard. Bovendien was het ook de tijd waarin Bill Gates riep: ‘er is geen enkele computer die ooit meer dan 64 Kilobyte nodig zal hebben’. En inderdaad: de oer-pc werd vanuit de fabriek met ofwel 16 kB ofwel 64 kB RAM uitgeleverd, wat later zelf uitgebreid kon worden naar maar liefst 256 kB. Vanzelfsprekend kon je met 16 kB weinig serieus werk verrichten. 64 kB was net te doen met de toen beschikbare software, maar eigenlijk begon het allemaal pas leuk te worden bij die 256 kB. Een ‘feature’ die Microsoft tot op de dag van vandaag handhaaft: de minimum systeemeisen van hun OS’en zijn altijd wat onwerkbaar gebleken.
Verder bleek de gekozen opbouw van de PC tal van limiteringen te kennen, werkgeheugen boven de 640 kB gebruiken is door het hele DOS-tijdperk heen eigenlijk altijd een probleem gebleven. DOS-extenders en andere hulpmiddelen (Himem van Microsoft zelf bijvoorbeeld) maakten het gebruik van geheugen boven de 640 kB-limiet mogelijk. Maar het was altijd tweaken en een hoop gedoe om dat voor elkaar te krijgen. Ook was het lang niet altijd stabiel en konden niet alle programma’s er (goed) mee overweg.
Wil je overigens zelf ‘de DOS-ervaring’ eens beleven, dan is er FreeDOS, dat je zelfs op sommige NAS'en als virtuele machine kunt installeren. Of ga eens aan de slag met MS-DOS 1.0, in deze in je browser draaiende virtuele machine van the Internet Archive, alwaar je ook een enorme collectie grotendeels in je browser draaiende MS-DOS en vroege Windows-software aantreft.
Kloonrevolutie
Wat voor de echte doorbraak – maar feitelijk pas tien jaar later in de jaren ’90 – voor de doorbraak van de MS-DOS-pc zorgde was dat boek met die ‘open’ specificaties. Zat nog wel een addertje onder het gras: de eigen BIOS van IBM mocht niet gebruikt worden. En daar maakte IBM een kapitale fout. Ze hadden zich niet voor kunnen stellen dat fabrikanten van pc’s en losse (steeds goedkoper wordende moederborden) van pc-kloon-fabrikanten voorzien waren van een reverse engineered BIOS! Rechtszaken hielpen niks: de code was niet gekopieerd uit de IBM-bios (althans: in de meeste gevallen niet…). En dat betekende uiteindelijk de ondergang van het gróte IBM.
Er werden in die genoemde jaren ’90 nog pogingen ondernomen om het tij te keren middels een eigen bus-architectuur waarin alleen uitbreidingskaarten van IBM pasten. Maar je raad het al: de geest was uit de fles en voor de door IBM zelf vrijgegeven busstructuur (het welbekende ISA) waren inmiddels zoveel soms spotgoedkope uitbreidingskaarten beschikbaar, dat hier niets meer tegen te beginnen was. Eindelijk was er een betaalbare en merkonafhankelijke standaard. Die zorgde ervoor dat de ‘zakelijke’ pc ondanks z’n tekortkomingen ook massaal door voormalige gebruikers van homecomputers werd gekocht. Waarmee een nieuw tijdperk begon, en de roemruchte jaren ’80 werden afgesloten. Maar of het een waardige afsluiting was…?
De agressieve jaren van Microsoft
De rest is geschiedenis. Microsoft drukte de concurrentie op steeds hardere wijze uit de markt. Eerst de MS-DOS-concurrenten. En toen uiteindelijk ook voor dat MS-DOS een grafische gebruikersinterface in de vorm van Windows beschikbaar kwam, werd de oorlog alleen maar verder verhard. Windows 3.1(1) (draai het in je browser) werd bijvoorbeeld voor een spotprijs samen met het toen nog relatief onbekende en weinig populaire MS Word verkocht. Die truc vaagde dé standaardtekstverwerker uit het MS-DOS-tijdperk – WordPerfect – van het strijdtoneel en maakte tevens Windows tot een instant succes. Niet omdat het ’t beste, maar wel het goedkoopste was.
Voor de rest? OS/2: weg ermee. Agressieve marketingstrategieën, bedrijven waarmee deals gesloten werden die anno 2021 nooit toegestaan waren… Het kon allemaal. Ook Apple was bijna weggeblazen, maar wist zich uiteindelijk op wonderbaarlijke wijze te herstellen. Commodore en Atari – hoe innovatief ook - (deze laatste wat betreft computers) hebben het niet overleefd, deels door mismanagement en ook door de druk van de oprukkende pc, een verademing voor mensen die op zoek waren naar eindelijk merk-onafhankelijke standaardisatie.
IBM is de klap van de kloonfabrikanten nooit te boven gekomen. De enige nog een beetje lucratieve laptopmarkt werd uiteindelijk na steeds verder teruglopende inkomsten verkocht aan het Chinese Lenovo, waarna IBM zich in veel bescheidener vorm richtte op waar ze ooit groot mee werden: de mainframe-markt die voor specifieke toepassingen nog altijd bestaat, uit high-tech moderne opvolgers.
Toevalligheden
Kortom: die PC met z’n 8086-structuur was destijds gewoon een toevalstreffer. En door nog veel meer toevalligheden, dommigheden en puur geluk zitten we er feitelijk nu nog mee opgescheept, bekend als de ijzeren greep van het Wintel-conglomeraat. Want diep in het inwendige van je huidige Windows-computer is het nog steeds mogelijk om die oer-8086 code uit te voeren. Die backwards-compatibiliteit is inmiddels steeds meer een vloek dan een zegen aan het worden. Technisch gezien is een x86-compatibele Intel-cpu niet het meest efficiënte processor-ontwerp meer. Het sleept een geschiedenis van meer dan 40 jaar met zich mee. Niet voor niets dus, dat bijvoorbeeld Apple naar eigen CPU’s aan het omschakelen is, of dat Android-smartphones op ARM-processoren draaien.
Op een nieuw keerpunt aanbeland?
Het lijkt erop dat we op een nieuw keerpunt in de geschiedenis aanbelanden (of daar feitelijk al middenin zitten). Namelijk het moment waarop het besturingssysteem van een computer, tablet of smart-tv er niet meer toe doet. En vooral ook dat dit besef tot ‘de massa’ doordringt. Het enige wat van belang is, zijn gestandaardiseerde bestandsformaten. Voor de rest maakt het niks meer uit of je je content produceert op een Mac, Linux-systeem, Chromebook of wat dan ook. Windows 11 zou wat opgedrongen systeemeisen weleens een game changer kunnen worden voor Microsoft. Maar niet vanwege het gehoopte ongekende succes. Maar veel meer omdat het een wake-up call voor veel mensen zal blijken te zijn om over te stappen op iets anders. Want je gaat je anderhalf jaar oude of soms zelfs nieuwere computer toch niet bij het grofvuil zetten vanwege een nieuw OS, lijkt ons. Interessante tijden dus, vier decennia na een ander ogenschijnlijk onbeduidend systeempje doorbrak. In de IT-wereld is vijf jaar al een eeuwigheid. 40 jaar terug was het tijdperk van de digitale dinosaurussen, het ís weleens tijd voor een waardige opvolger!